Przedmiesiączkowe PMDD (*z angielskiego: premenstrual dysphoric disorder) to specyficzny rodzaj napięcia przedmiesiączkowego, który objawia się u kobiet w postaci bardzo odczuwalnych, silnych i bardzo uporczywych bólów. Z zebranych na przestrzeni lat danych wynika, że problem/przypadłość ta może dotyczyć nawet 7% kobiet będących w okresie rozrodczym. Temat w dzisiejszych czasach jest o tyle ważny, że wiek rozrodczy praktycznie nieodłącznie wiąże się z tematem antykoncepcji i planowaniem rodziny. Najcięższe występowanie PMDD objawia się nawet do 2 tygodni przed wystąpieniem miesiączki i proces trwa do momentu jej zakończenia. Niepodważalnie tak długi okres silnego bólu ma swój wpływ na psychikę, zachowanie i codzienne funkcjonowanie.

Istnieje wiele przesłanek na to, że inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) mają szanse być skuteczne w leczeniu PMDD. Niektóre z badań są na tyle obiecujące, że ich wyniki z wykorzystaniem tabletem antykoncepcyjnych jasno wskazują poprawę emocjonalną i fizyczną po ich zastosowaniu. Jednym z przykładów są tabletki antykoncepcyjne kombinowane w postaci 24:4, złożone z 20mcg etynyloestradiolu i 3 mg drospirenonu.

Wiele wskazuje na to, że z powodzeniem mogą słuzyć inne formy antykoncepcji w postaci jednofazowych, hormonalnych środków o przedłużonym cyklu lub miedziane wkładki wewnątrzmaciczne dla osób, które wystrzegają się wszelkich hormonalnych manipulacji we własnym ciele. Niestety te formy nie zostały wystarczające zbadane, aby móc jasno nakreślić kierunek trendu ich wpływu na PMDD. Wspólnym mianownikiem jest na pewno znikoma obecność androgenów w postaci progestyn. Produkty zawierające tylko progestagen, w tym wkładki wewnątrzmaciczne lewonogrestrelu, implanty lub inne środki związane z androgenami mogą mieć wręcz negatywny wpływ na odczuwalność PMDD, a co za tym idzie zaburzenia nastroju, osłabienie, kondycję fizyczną i psychiczną. Stosowanie jakiejkolwiek antyko0ncepcji powinno być kompleksowo omówione i obarczone lekarskim nadzorem.

Wpływ serotoniny na PMDD

Przed rozpoczęciem, podejmowania jakichkolwiek kroków musisz wiedzieć, że PMDD to unikatowe zaburzenie hormonalne, które jest wrażliwe i modulowane przez serotoninę. Znaczna większość dobieranych terapii na tę przypadłość opiera się o zwiększenie wyrzutu serotoniny w sposób naturalny (prekursory) lub zacieranie cykliczności jajników.

Próba przywrócenia regulacji hormonalnej za pośrednictwem środków antykoncepcyjnych w postaci tabletek typu CHC może okazać się skuteczna. Jak zapewne wiesz inne formy poprawienia jakości życia np. dieta, aktywność fizyczna, suplementacja ziołowa lub witaminowa a także redukcja stresu mogą również w istotny sposób przyczynić się poprawy nastroju i sposobu znoszenia PMDD, jednak są to warunki tzw. trzeciej kategorii, które mogą być niezauważalne.

Jak prawidłowo dobrać środki antykoncepcyjne, podczas PMDD

Wybrane środki antykoncepcyjne po diagnozie PMDD zostały poddane badaniom RCT (wyjaśnienie poniżej). Jednym z wielu zarzutów właśnie do leczenia PMDD antykoncepcją hormonalną jest znikoma ilość badań z losowym dobieraniem wielu schematów  antykoncepcji, która byłaby stosowana u kobiet ze zdiagnozowanym przedmiesiączkowym zaburzeniem dysforycznym. Pomimo tego, z otrzymanych dotychczas badań wynika, że najskuteczniejszą formą antykoncepcyjnych środków hormonalnych jest tabletka z 24 dniowym uwalnianiem substancji czynnej. Cały cykl składa się dokładnie z 24 dniowej tabletki aktywnej oraz 4 dniowej tabletki obojętnej.

Co to jest RCT?
Z języka angielskiego znaczy to „Randomized Controlled Trial” czyli badanie w warunkach klinicznych z randomizacją/zmiennością/losowością. Należy zwrócić uwagę, że w tym przypadku randomizowana jest grupa kontrolna i dobór grupy eksperymentalnej. Nie wolno mylić tego z losowością badań. Potocznie RCT nazywane jest TRIAL-em co odróżnia od razu ten typ badań od innych.

Ponadto tylko taletki 24+4 to produkt rekomendowany przez Agencję Żywności i Leków. Zalecenie w stosowaniu PMDD wynika z analizy kluczowych badań randomizowanych, których efekty zbiegły się z skutecznością w leczeniu PMDD u kobiet, które również pragną stosować antykoncepcję. Zalecenie dotyczące akurat środka 24+4 wynika z kilku powodów. Przede wszystkim dlatego, że:

1. niższa dawka EE (etynyloestriadolu)
2. znacznie krótszego czasu bez hormonów, w przeciwieństwie do innych form antykoncepcji. Wykazano, że zaledwie 4 dniowa przerwa w zestawieniu z 7 dniową przerwą od przyjmowania hormonów w istotnym stopniu hamuje powstawanie pęcherzyków oraz zniwelowanie uczucia wahania nastrojów, które kobiety najczęściej zgłaszają podczas okresu bez podawania hormonów.
3. lepszego działania w tym przypadku drospirenonu.

Przedstawione badania z poprzedniej dekady XXI wieku ukazały, że doustne środki antykoncepcyjne zawierające drospirenon są skuteczne w walce z PMDD. Wynikami wnikliwej analizy było między innymi ogólną, istotną statystycznie czyli znaczną poprawę ogólnych znanych objawów zaawansowanego napięcia przedmiesiączkowego, poprawa jakości życia a także wzrost produktywności, lepsze relacje społeczne, a także wszelkiego rodzaju aktywność. Pomimo obiecujących korzyści jakie niesie ze sobą taka kuracja, odnotowano jeszcze stany nudności, nieregularnych krwawień i sporadycznie bólu piersi. Powyższe wyniki i najszersze spektrum badań dotyczyło tabletki kombinowanej z 20mcg EE oraz 3mg dropsirenonu we wspomnianej konfiguracji 24 tabletki aktywne na 4 tabletki obojętne hormonalnie.

Wpływ antykoncepcji hormonalnej na nastrój

Wielokrotnie badany był bezpośredni wpływ antykoncepcji hormonalnej (w tym kombinowamych tabletek) na poprawę lub obniżenie nastroju u kobiet stosujących. O ile w przypadku pionierskich badań wielokrotnie wykazywano, że nie ma zależności pomiędzy stosowaniem CHC a poprawą nastroju, o tyle późniejsze badania były w tym zakresie bardziej optymistczne (Schafft i współautorzy).

Niestety niespójność metod badawczych i brak realnych danych prospektywnych nie pozwalają na wyciąganie jasnych wniosków w tym kierunku. Mogą to być jedynie przypuszczenia wywnioskowane na poszczególnych przypadkach stosujących antykoncepcję hormonalną.

Wspólnym mianownikiem tego zagadnienia jest jednak fakt, że „raczej” CHC (czyli kombinowane środki antykoncepcyjne hormonalne) nie mają niekorzystnego i bezpośredniego wpływu na nastrój osoby zażywającej. Kluczowymi aspektami mogą okazać się indywidualne predyspozycje do zaburzeń nastroju, sposób i metoda podawania antykoncepcji  lub rodzaj progestyny zawartej w produkcie.

Publikacja medyczna Poromaa IS, Segebladh B wykazała, że u zdrowych kobiet określających swoje miesiączkowanie jako obfite i bolesne, bądź te ze zdiagnozowanym PMDD występuja pogorszenie nastroju w przedziale 4-10%. Wynik dotyczył wyłącznie grupy kobiet stosującej wszelkiego rodzaju antykoncepcję hormonalną. Pogorszenie nastroju było również mierzone wraz z pogorszeniem stanu emocjonalnego i samopoczucia ogólnego.

Jednakże wszystko wskazuje na to, że u kobiet ze zdiagnozowanym PMDD, wahania i negatywne skutki zmiany nastroju występują w okresie bez przyjmowania hormonów. Można więc próbować wywnioskować, że zaburzony cykl miesiączkowy i bolesne jego przejście będzie lepiej znoszone przez pacjentki w momencie eliminacji dni, w których nie są przyjmowane hormony. Wiele zależy oczywiście również od przedwczesnego zdiagnozowania PMDD, nastęnie określenia czy różnice nastrojów występują i obserwacji oraz analizy wykonanej przez lekarza obserwacji. Proces jest złożony i trudny, jednak spodziewać się można pozytywnych efektów dokładając swoją cegiełkę do rozwoju obserwacji i analiz na temat wpływu hormonalnych środków antykoncepcyjnych na nastrój kobiety.

Psychotropy i antykoncepcja – jakie są zależności?

Tak jak w każdej kuracji jednoczesne przyjmowanie różnych środków leczniczych może powodować nieprzewidziane skutki. Samowolne łączenie związków bądź substancji aktywnych może doprowadzic nawet do bardzo poważnych powikłań, W przypadku leczenia hormonalną antykoncepcją istnieje mało publikacji naukowych na temat wpływu leków psychotropowych na ten rodzaj leczenia. Pomimo tego, specjaliści zdobyli się na stwierdzenie, że istnieje niskie ryzyko aby popularne i ogólnodostępne leki psychotropowe (oprócz wymienionego w zestawieniu dziurawca), mające wpływ na naturalna serotoninę wykazywały jakiekolwiek interakcje lub zależności podczas leczenia PMDD hormonalnymi środkami antykoncepcyjnymi.

Młodzież a PMDD  – większe ryzyko

Istnieją również dane dotyczące związków antykoncepcji hormonalnej i młodzieży. Okazuje się, ze nastolatki z większymi skłonnościami depresyjnymi częściej będą wybierały domaciczne wkładki niż inne formy antykoncepcji. To bardzo wrażliwy temat na którego etapie bardzo pomocna jest ścisła współpraca lekarzy. Odpowiedni wywiad z pacjentem i poradnictwo psychiatryczne i ginekologiczne we właściwym czasie mogą być doskonałą profilaktyką przed gorszymi skutkami niż PMDD. Dobrym pomysłem może okazać się prywatne poradnictwo w jednej klinice, której pracuje grono lekarzy specjalistów a otrzymanie potrzebnych badań, analiz i wyników danego pacjenta nie będzie sprawiało trudności.

Ogólne zalecenia dla kobiet ze zdiagnozowanym PMDD

Jak w przypadku wielu innych dysfunkcji, dolegliwości kluczowym elementem jest prawidłowa diagnoza PMDD. Zalecenia specjalistów są zgodne, identyfikacja kobiet z PMDD, innymi zaburzeniami nastroju lub zaburzeniami o podłożu psychicznym należy wykonywać na podstawie zaawansowanego wywiadu: przykładowy_wywiad (ver. ang). Lekarz prowadzący powinien sporządzić jasny opis i historię medyczną diagnozowanej kobiety aby móc porównać i objąć specjalnym nadzorem te kobiety, które mają ciężkie objawy przedmiesiączkowego PMDD.

Oprócz diagnozy ginekologa, skrajne przypadki PMDD powinny przejść konsultację psychiatryczną. Istotny jest fakt uświadomienia pełnej i dobrej relacji z lekarzem prowadzącym. Przypadki nasilającego się bólu fizycznego lub stanów depresyjnych, objawów niekorzystnego nastroju mają istotny wpływ na przebieg i całkowite leczenie. PMDD to nie przypadłość, którą wyleczy jedna tabletka przeciwbólowa. To problem, który powinien polegać według zasady „opieka oparta na współpracy”. Zażyłości i przenikanie problemów podłoża psychicznego i fizycznego bardzo często sa trudne do zdiagnozowania lub wykrycia. Tylko obszerny opis i swobodny kontakt z lekarzem może dać szansę na skuteczną kurację i prawidłowe leczenie.

Kobiety u których występują objawy PMDD są szczególnym przypadkiem. Dla całego grona lekarzy stanowią nie lada wyzwanie. Okazuje się, że sam moment zdiagnozowania jest trudny. O potencjalnych możliwościach rozwiązania problemu powinien decydować wyłącznie lekarz. Pomimo swobodnego dostępu do środków antykoncepcyjnych, bez wnikliwej, zaawansowanej identyfikacji przypadłości skutki mogą okazać się fatalne. Nie rób nic na własną rękę. Wszystkie benefity wybrania leczenia hormonalną formą antykoncepcji trzeba zestawić z potencjalnymi zagrożeniami. Osobną kwestią jest skuteczność antykoncepcji, preferencje danej osoby czy korzyści związane z benefitami niezwiązanymi z antykoncepcją.

Podsumowaniem skuteczności wyboru hormonalnej antykoncepcji powinna być przynajmniej 1-3 miesięczna obserwacja. W celu oceny poprawy lub pogłębienia się PMDD lekarz powinien wykonać rejestrowanie występujących objawów. W zależności od możliwości można w tym celu wykorzystać sprzęt DRSP. Nieregularne, obfite i bolesne miesiączki spędzają sen z powiek prawie 1 na 10 kobiet. To zauważalny problem, o którym nie powinnaś bać się mówić. Kobiety z zdiagnozowanym PMDD muszą mieć na uwadze równowagę zachodzącą pomiędzy planowaniem rodziny, antykoncepcją a leczeniem objaów PMDD.

Źródło:

Wikipedia: czym jest PMDD?
Na podstawie artykułu: Contraception counseling for women with premenstrual dysphoric disorder (PMDD): current perspectives
Na podstawie informacji: Poromaa IS, Segebladh B. Adverse mood symptoms with oral contraceptives. Acta Obstet Gynecol Scand. 2012;91:420–427.