W roku 2020 będziemy obchodzić już 60 urodziny powstania doustnej metody antykoncepcji. To idealny moment na małe podsumowanie, zestawienie kamieni milowych ewolucji i rozwoju w przeciągu ostatnich 6 dziesięcioleci. Do wiodącego zadania tabletki antykoncepcyjnej zaliczamy przede wszystkim hamowanie owulacji. Mozna było ją nazwać przełomem tamtej dekady, ponieważ pionierskie opracowane formy antykoncepcji były na sporo czasu zanim wyjaśniono regulację owulacji lub cykl miesiączkowy. Dodatkową przeszkodą tamtych czasów były na pewno nastroje panujące w społeczeństwie, które było najlżej ujmując nieprzyjazne bądź nieprzychylne robienia z ludzi przysłowiowych królików doświadczalnych. Dlatego wszelkie przeprowadzane testy kliniczne, bądź eksperymenty wykazujące wpływ sterydów na owulację i narządy płciowe były wykonywane na zwierzętach.

Chronologia powstania pigułki antykoncepcyjnej – początek

Już niedługo obejdziemy aż 60 urodziny narodzin pierwszego środka antykoncepcyjnego. Docelowo, w tej formie produkt ten przetrwał w swojej najpopularniejszej odsłonie do dzisiaj. Efektem pracy i badań dzięki zdeterminowanym pionierom antykoncepcji, było połączenie ważnych czynników:

• zaawansowana biochemia w produkcji sterydów na poziomie hormonalnym a także ich syntetycznych analogów;
• wnikliwe badania i testy nad efektami stosowania tych preparatów, ich wpływem na owulację. Dla kontrastu, w tamtym czasie z większym zaangażowaniem poszukiwano wszelkiego rodzaju leków, które mogły by poprawić płodność;
• wysokie zaangażowanie osób zajmujących się tematyką płodności i antypłodności (antykoncepcji);
• analogicznie do innych przełomowych wynalazków na świecie…dużo przypadku, zbiegu okoliczności;

Nazwisko, które najbardziej kojarzy się jednak z wynalezieniem/opracowaniem oralnej metody antykoncepcji to Gregory Goodwin Pincus. Naukowiec zaczął swoją edukacje w segmencie rolniczym, który dosyć prędko zamienił na dział biologii reprodukcyjnej i hormonalnej. Jak się dzisiaj okazuje, jego wykonana praca może być śmiało przedstawiona jako jedno z odkryć stuleci. Najpopularniejsze towarzystwa biologiczno-hormonalne uznają go za jedynego właściwego „ojca” pigułki antykoncepcyjnej.

Ważni prekursorzy powstania tabletek antykoncepcyjnych

Już na kilkadziesiąt lat wstecz wiadome było, że różnego rodzaju hormony płciowe są w stanie ograniczyć owualcję zwierzęcą. Jednym z „dziadków” tych dowodzeń był austriacki fizjolog Ludwig Huberlandt. Przeprowadzał badania na świnkach morskich oraz królikach. Efektem jego pracy było odkrycie, że zwierzęta te nie zachodzą w ciążę, kiedy przeszczepi im się jajniki od innych ciężarnych osobników. Rok 2921 był przełomem i otworzeniem ścieżki do dalszych badań w podobnym kierunku.

Po pewnym czasie zaczęto analogicznie do testów Huberlandta badać farmakologicznie wpływ progesteronu na płodność/owulację kobiet. po 16 latach czyli w 1937 roku przedstawiono pierwsze rezultaty. Badania farmakologiczne polegały na wstrzyknięciu progesteronu samicom królików. Skalę badań zaczęto jednak poszerzać dopiero wtedy, gdy odkryto, że progesteron można otrzymywać w drodze reakcji chemicznych z substancji diosgenina, która rośnie w Meksyku.

PPFA – to organizacja Amerykańska Federacji Planowanego Rodzicielstwa. Jej założycielką była Margaret Senger. To ona zainspirowana zaangażowaniem, determinacją i pracą z pasją przyznała okazały grant na możliwość dalszych badań antykoncepcji hormonalnej. Równocześnie odbywały się badania na temat oralnym podawaniem estrogenu i/lub progesteronu kobietom, które miały zdiagnozowaną niepłodność. Wynikami tych eksperymentów było stwierdzenie, ze faktycznie tą metodą można wywołać pseudo-ciążę, ale działanie to również skutecznie hamuje owulację. Ten etap nadzorował znany w tamtych czasach ginekolog John Rock.

Gregory Pincus i John Rock…

Spotkanie słynnego biologa z topowym ginekologiem miało zaowocować jakimś wspólnym mianownikiem. Obaj panowie podzielili się ze sobą intencjami badań klinicznych. Okazało się, że mają wspólną intencję opatentowania skutecznego środka antykoncepcyjnego. Analiza doświadczeń obu specjalistów i wysoce wykazywane zaangażowanie było obiecujące dla niedalekich postępów.

Szereg badań i eksperymentów doprowadził do wniosku, że progesteron jest bardzo słaby wchłaniany przez ludzki organizm z formie doustnej. Rozpoczęto więc poszukiwania silniejszego środka, który wykazywałby dużo lepszą wchłanialność i aktywność, a efektem jego działania byłoby istotne zahamowanie owulacji. Pierwsze nazwy zsyntezowanych substancji były znane rok po roku. Pierwsza z nich noretyndron, a druga noretynonodrel. Z pomocą tych dwóch otrzymanych związków chemicznych zaczęto kolejne badania nad wywoływaniem pseudo-ciąży oraz obserwacjach ich wpływu na owulację.

Zaledwie 10mg noretynodrelu podczas stosowania codziennego wystarczyło na zaprzestanie krwawienia a tym samym dużo słabszą owulację. Pierwsze próby wydawały się być bardzo obiecujące dla kolejnych generacji testowanych leków. Dość duży zbieg okoliczności miał wpływ na odkrycie, że doszło również do zanieczyszczenia związku syntetycznym estrogenem. Ten przypadek sprawił, że Mestranol zaczęto dodawać do pionierskich tabletek antykoncepcyjnych.

Puerto Rico i Enovid®

Miejscem w którym wykonano wstępne próby kliniczne z zastosowaniem antykoncepcji rozpoczęto jednak w Puerto Rico. (W tym samym czasie eksperymenty i podawanie antykoncepcji w USA była karygodnym przestępstwem i wykonywanie tego typu procesu byłoby nielada ryzykiem pociągającym za sobą konsekwencje prawne).

Dziesięcio miligramowa wersja leku Enovid® została zaakceptowana przez FDA – Urząd do spraw żywności i leków. Był to jednak produkt dedykowany leczeniu zaburzeń miesiączkowania (rok 1957).Producent tego środka rozpoczął jednak dalsze wnikliwe badania w kierunku antykoncepcyjnym. W roku 1960 zatwierdzono z możliwością wprowadzenia na rynek Enovid®.

Istotne znaczenie estrogenu oraz progestyn

Skrupulatne obserwacje potwierdziły hipotezę, że dodanie estrogenu do składu pigułki antykoncepcyjnej zmniejsza krwawienie. Połączenie estrogenu i progestyny było więc wyjściowym fundamentem dla dalszych ewolucji i kombinacji tabletek antykoncepcyjnych. Estrogeny samoistnie wykazują działanie antyowulacyjne, redukują wzrost FSH co determinuje równoczesny wzrost pęcherzyków. Oprócz tego progestyny wzmacniają proces antykoncepcyjny za pomocą ograniczenia wzrostu LH. Progestyny zwiększają objętość śluzu szyjki macicy, przez co pleminki mają nikłe szanse na przedostanie się do wyższych sfer dróg rodnych.

Jak zmieniały się doustne metody antykoncepcji

Po niespełna 60 latach ewolucji i kombinacji, obecne formy tabletek antykoncepcyjnych w dużym stopniu różnią się od tych pierwszych. Kombinacje laboratoryjne poszły w stronę ograniczenia dawek hormonów przy pozostawieniu wymaganej skuteczności na poziomie blisko 100%. Uzupełnienie antykoncepcji o nowe formy progestyn pozwoliło na opracowanie różnych harmonogramów i schematów ich podawania. Stąd cały proces nabrał tempa. Zaczęto testować alternatywne formy podawania estrogenów niekoniecznie w formie tabletki doustnej. Można określić to mianem wyścigu zbrojeń, ponieważ koncerny farmaceutyczne z roku na rok przedstawiają innowacje w postaci nowoczesnych form antykoncepcji. Znacznie ograniczona ilość występujących skutków ubocznych, komfort stosowania a także duża kontrola nad owulacją dają kobietom większą swobodę i bezpieczeństwo działania.

Dlaczego zmniejszono ilość estrogenu w tabletkach antykoncepcyjnych?

Chwile po rozpoczęciu się lat 70.dziesiątych powstały pierwsze obawy stosowania tak dużych dawek hormonalnych. Ściśle związana dawka estrogenu w oralnych tabletkach antykoncepcyjnych z chorobą zakrzepowo zatorową została potwierdzona na podstawie badań epidemologicznych. Dwie grupy porównawcze jasno pokazały, że istnieje dużo wyższe ryzyko wystąpienia choroby u osób, które zażywają tabletki antykoncepcyjne w stosunku do tych, które tej antykoncepcji nie stosują. Badanie wykonało Medical Research Council.

II generacja progestyny oraz zredukowanie użycia progestyny w pigułce

Skutecznie, systematycznie i wyraźnymi etapami brnęła do przodu ewolucja tabletek antykoncepcyjnych. Wytworzenie lewonorgestrelu czyli LNG pozwoliło na istotne zmniejszenie zaimplementowanej dawki progestyny, Lewonorgestrel nazwano zatem progestyną drugiej generacji. Miało to oznaczać nowy trend i nową jakość w kierunku coraz bardziej wydajnych i bezpiecznych form antykoncepcji.

Od końca lat 60 zaczęto stosować lewonogestrel w dawkach 100-250μg. Następnie zaczęto go łączyć z etynyloestriadolem, którego zawartość wynosiła 20,30 bądź nawet 50μg. Pomimo dość wielkiego przełomu na początku, ta forma połączenia lewonogestrelu wraz z etynyloestriadolem jest najpopularniejszym składem współczesnych doustnych pigułek antykoncepcyjnych. Warto zauważyć, że radykalne zejście z dużych dawek przyjmowanych hormonów wymagało wydłużenia czasu przyjmowania leków. Gwarancją zahamowania rozwoju pęcherzyków było wydłużenie czasu przyjmowania doustnych form antykoncepcji do 24 dni.

Harmonogram i schematowe przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych

28 dzienny cykl trwania miesiączki był uznawany za zdrowy. Kobieta w takim cyklicznym okresie nie miała mieć żadnych dysfunkcji rozrodczych. Harmonogram przyjmowania antykoncepcji został naśladowany więc tym procesem. Należyte podanie tabletki antykoncepcyjnej wynosiło 21 dni, następnie 7 okres bez pigułek hormonalnych. Już w 1957 roku został dopuszczony lek Enovid, jednak jego dedykowane podawanie miało na celu regulację zaburzonych cykli miesiączkowych. Niespełna 3 lata później Food and Drug Administration zatwierdziło ten sam lek jako dopuszczalną formę antykoncepcji. Należy mieć na uwadze, że regulacja miesiączki za pośrednictwem hormonalnej antykoncepcji jest wyłącznie objawowa.

Inne formy podawania antykoncepcji

Zaledwie w 2000 roku zakończono przeprowadzanie badań nad skutecznością alternatywnych metod podawania antykoncepcji. Dla bezpieczeństwa pacjentów miało to odciążyć jedno przejście przez wątrobę, które występuje podczas oralnej formy. Próby kliniczne związane z krążkiem dopochwowym, oraz transdermalną metodą w postaci plastrów zakończyły się powodzeniem. Od 2001 roku zostały wypuszczone na rynek. Skuteczność podawania hormonów poprzez te drogi jest porównywalna do złożonych tabletek antykoncepcyjnych najnowszych generacji, Obecnie nie ma merytorycznych dowodów na to, że ta bądź inna metoda antykoncepcji jest skuteczniejsza od innej w sposób znaczny. Różnice istnieją bowiem na tle bezpieczeństwa, komfortu i dyskretności użytkowania, co dla świadomych, chętnych stosowania antykoncepcji kobiet jest istotne.

Innowacje ostatnich lat zawierane w tabletkach

Do nowoczesnych rozwiązań ostatnich dekad na pewno można zaliczyć nowe formy progestagenu. Ponad aż 3 ich rodzaje są włączone do obecnych form tabletek. Do najważniejszych z nich należą:

1. Dienogest
2. Drospirenon
3. Octan nomegestrolu

Ponadto specjaliści podjęli szereg prób klinicznych w celu zamiany etynyloestradiolu estrogenem w formie naturalnej czyli estradiolem. Niestety po wielu próbach, które zakończyły się fiaskiem zostały one zaprzestane. Głównymi kłopotami był spadek skuteczności antykoncepcji i znaczne zaburzenia cyklu miesiączkowego. Z biegiem lat udało się opracować czterofazową formułę tabletek antykoncepcyjnych XXI wieku. Dzięki walerianowi estradiolu, odszczepianemu do estradiolu i deinogestu wymuszono przedłużony cykl 26-28 dni podawania. Drugie rozwiązanie pozwoliło na rozwiązanie typu 24/4. Testy kliniczne wykazały, że jest to równie skuteczna i bliższa naturalnej metoda. Efektowność tego produktu będzie jednak zweryfikowana dopiero po kilku-kilkunastu latach dostępności na rynku.

Jakie są korzyści? Na podstawie obserwacji jest ich sporo… zarówno antykoncepcyjne jak i psychiczne/terapeutyczne

Profity płynące ze stosowania antykoncepcji w postaci pigułek są liczne. Na przeprowadzonych doświadczeniach wraz z opublikowanymi wynikami można stwierdzić, że korzyści są większe niż ryzyko ich stosowania. Ostatnia dekada jasno potwierdziła, że doustna antykoncepcja może wykazywać się ochronnym / profilaktycznym działaniem na raka: macicy, jajników lub nawet jelita grubego.

Z czasem okazało się, że pigułki antykoncepcyjne zostają przepisywane również po zdiagnozowaniu różnych dolegliwości np. ginekologicznych. Tabletki niwelują nawet sporą część prostych chorób piersi u kobiet. Ponadto zapobiegają występowaniu ciąży pozamacicznej, niedokrwieniu lub znacznego niedoboru żelaza. Nadmierne owłosienie nie tylko okolic intymnych, trądzik bądź bardzo bolesne miesiączkowanie – to przypadłości, z którymi równie skutecznie poradzi sobie doustna forma antykoncepcji, a ta lista korzyści nadal rośnie.

Uprzedzenia i obawy dotyczące antykoncepcji

Pod względem bezpieczeństwa w dalszym ciągu prowadzony jest nadzór pod kątem wpływu antykoncepcji na ryzyko chorób naczyniowo-sercowych. Ponadto, wielkość i częstotliwość badań w przypadku niekorzystnego wyniku jest od razu podawana do źródeł masowego przekazu celem wywołania kontrowersji. W rzeczywistości zapadalność na raka podczas stosowania oralnej antykoncepcji powinna być nieco niższa, a osoby z uprzedzeniami bądź chorobami serca powinny zasięgnąć porady lekarza.

Wątpliwości wobec antykoncepcji rodzą się również w kręgu wiary i moralności. Po prawie 60 latach od jej powstania w wielu środowiskach na świecie jest to nadal temat tabu. Istotnym i zasadnym zarzutem była wątpliwość w to, czy antykoncepcja nie wypromuje nadmiernego uprawiania seksu przedmałżeńskiego. Faktycznie było to utorowanie prostej drogi do takiej wizji, jednak żadne badania nie potwierdziły rozluźnienia moralnego. Po dziś dzień, niektóre ze światowych religii nie uznają stosowania środków antykoncepcyjnych, ponieważ uznają współżycie płciowe jedynie za proces rozmnażania.

Skuteczność antykoncepcji hormonalnej

Stosując hormonalne metody antykoncepcji trzeba mieć na uwadze dwa aspekty. Pierwszy z nich, to że istnieje wyraźna różnica pomiędzy teoretyczną a stricte praktyczną skutecznością tej metody zabezpieczenia przed niepożądaną ciążą. Efektywność metody (tabletki antykoncepcyjnej) podczas normalnych, zdrowych warunków podawania jest bliska 100%.Idealne warunki przyjmowania antykoncepcji wiążą się ze skutecznością nawet 99,7%. Taki wynik możliwy jest do uzyskania wyłącznie w perfekcyjnych warunkach pod ścisła kontrolą osoby użytkującej antykoncepcję. Praktyka i dane zebrane na przestrzeni lat pokazują wskaźnik na poziomie 92 do 98% skuteczności.

Skąd się bierze nawet tak wysoka (poziom 8%) różnica? Odpowiedź jest możliwie prosta. Chodzi o prawidłowe stosowanie produktów antykoncepcyjnych. Bardzo częstym czynnikiem warunkującym niepowodzenie związane z brakiem skuteczności leków to:

• pominięcie jednej lub więcej tabletek
• złe obliczenie okresu miesiączkowania
• za późne rozpoczęcie stosowania pigułek
• nieznajomość instrukcji i klauzuli bezpieczeństwa

W skrajnych przypadkach są to również:

• wymioty krótko po przyjęciu leku
• częsta biegunka
• wchodzenie składników aktywnych w interakcję z innymi lekami
• zaburzona funkcja wchłaniania składników przez jelita

Niewątpliwie rok 1960, wraz z poprzedzającymi go badaniami był przełomem medycznym naszych czasów. Coraz nowsze generacje bezpiecznych leków antykoncepcyjnych są dobrodziejstwem dla kobiet, które chcą komfortowo decydować o tym kiedy zajść w ciążę. Antykoncepcja hormonalna może być również doskonałą alternatywą dla środowisk skrajnych, gdzie istnieje możliwość zajścia w ciążę w młodym wieku, a czego konsekwencją mogą być aborcje bądź ryzykowne porody.

Źródło

na podstawie artykułów:
History of oral contraception, dostęp dnia 11 grudnia 2019
Women’s trials: The approval of the first oral contraceptive pill in the United States and Great Britain, dostęp dnia 11 grudnia 2019
Risk of thromboembolic disease in women taking oral contraceptives. A preliminary communication to the Medical Research Council by a Subcommittee, dostęp 15 grudnia 2019